در سال ۱۳۸۳ بنا به تصویب مجلس شورای اسلامی استان خراسان به 3 استان مجزا تقسیم گردید و استان خراسان رضوی با مرکزیت مشهد تشکیل یافت. این استان در شمال شرقی ایران واقع شده است شامل ۲۸ شهرستان، ۷۰ بخش و ۱۶۴ دهستان است. شهرستانهای مهم این استان عبارتند از مشهد، نیشابور، سبزوار، تربت حیدریه، قوچان و کاشمر.
اقتصاد خراسان رضوی وابسته به نفت است و در سالهای اخیر نیز این استان در بخش صنعت پیشرفت چشمگیری داشته است. علاوه بر صنهت درآمد این استان از راه کشاورزی، دامپروری و صنایع دستی نیز تامین میگردد.
در طول تاریخ دولتها و سلسلههای بسیاری در قلمرو این استان به وجود آمده و از بین رفتهاند. این استان در دوران فتوحات مسلمانان در کشور 4 بخش بوده است و هر بخش به اسم شهر بزرگ خود یعنی نیشابور، مرو، هرات و بلخ نامیده می شدند.
از آثار تاریخی کشف شده در بستر رودخانه کشف رود مشهد، شامل تعدادی ادوات و دستافزارهای سنگی با قدمت تخمینی ۸۰۰ هزار سال قبل، متعلق به دوران پارینه سنگی قدیم، میتوان این استان را دارای یکی از قدیمیترین نشانه حیات انسانی در ایران شناخت.
در ادامه این مطلب قصد داریم به معرفی برخی از جاذبه های تاریخی و گردشگری این استان بپردازیم.
1- حرم مطهر حضرت رضا (ع)
حرم مطهر رضوی یکی از شش مجموعه معماری آرامگاهی ایران، با ارزش جهانی است. این مجموعه همانند یک دایره المعارف معماری و هنر اسلامی، تجربیات اساتید معماری سبک های مختلف ساختمانی را در بر دارد و در حقیقت در هر دوره تاریخی به رغم تحولات سیاسی، تغییرات و تکامل بنیادی درکالبد آن به وجود آمده است.
نخستین ضریح این حرم، ضریحی چوبی، با تسمه های فلزی و پوشش طلا و نقره بوده است. این ضریح در اواسط قرن دهم یعنی در دوران شاه طهماسب صفوی به سال 957 قمری ساخته و بر روی صندوقچه چوبی نصب گردیده است.
ضریح مرصّع فولادی، در سال 1160 هجری به آستانه مقدس تقدیم و بر فراز قبر مطهر نصب گردیده است. واقف ضریح، "شاهرخ" فرزند "رضا قلی میرزا"، فرزند "نادرشاه افشار" و نوه "شاه سلطان حسین صفوی" بوده است. ضریح فولادی که به ضریح نگین نشان نیز معروف بوده است، بدون سقف بوده و پنجره ها و شبکه های 4 طرف آن با گوی ها و ماسوره هایی مزیّن به یاقوت و زمرّد آرایش یافته که شمار آن به 2000 میرسیده است.
پس از آن در زمان سلطنت تحعلی شاه قاجار، ضریحی فولادی و ساده به ابعاد 3×4 متر و با ارتفاع 2 متر ساخته و روی ضریح نگین نشان نصب میگردد. سقف این ضریح با چوب هایی طلاکوب پوشش یافت و در طرف پایین پای مبارک، در مرصّع تقدیمی شاه قاجار نصب گردیده بود.
در سال 1338 شمسی، ضریح تقدیمی شاه قاجار برداشته شد و به موزه انتقال یافت و به جای آن، ضریحی جدید نصب شد. این ضریح تا سال 1379 شمسی برپا بود.
در سال 1372 شمسی در پی سایش و فرسودگی بخشهایی از ضریح چهارم و با توجه به افزایش زائرین این حرم، لازم دیده شد که ضریح جدیدی که دارای استواری و استحکام بیشتری باشد، ساخته شود و به جای ضریح پیشین نصب گردد. در این سال ساخت این ضریح با همت کارشناسان زبردست و هنرمندان توانای ایرانی و با گزینش طرح استاد محمود فرشچیان، آغاز گردید. پس از هفت سال کار پیاپی، سرانجام در روز سه شنبه 16 اسفند 1379 شمسی برابر با عید قربان سال 1421 هجری قمری، ضریح جدید حرم امام رضا (ع) برای زیارت مشتاقان آماده شد و چشم زائران شیفته این امام به بقعه منور روشن گردید.
کار اصلی طراحی حرم مطهر رضوی را استاد محمود فرشچیان، نامورترین نگارگر معاصر ایران، به صورت افتخاری انجام داده است. خوشنویسی آیات قرآن و دیگر نوشته های ضریح حرم مطهر رضوی نیز همه اثر خامه هنرمند توانا، "سید محمّد موحّد" است.
2- بنای امامزاده سید مرتضی (ع)
بقعه سید مرتضی (ع) به برادر امامزاده سید حمزه (ع) و امام رضا (ع) منسوب می باشد. بقعه سید مرتضی (ع) در 5 کیلومتری شمال کاشمر واقع شده است. امامزاده سید مرتضی در سده دوم هجری توسط امویان در همین مکان شهید و به خاک سپرده شد. این بقعه با مساحت تقریبی 1800 مترمربع دارای بنای اصلی شامل یک ایوان ورودی کاشیکاری شده با 2 ماذنه در طرفین ایوان و گنبدی فیروزه ای رنگ برفراز آن است. این آستان مقدس در سال 1399 هجری قمری توسط "مرحوم مهندس فتحی" وقف و ساخته شده است. این مکان مذهبی و تاریخی همه روزه پذیرای تعداد زیادی از زائرین سید مرتضی (ع) است.
3- پارک آبی ایرانیان مشهد
پارک آبی ایرانیان یکی از چندین پارک آبی در شهر مشهد است. تمایز این پارک آبی از سایرین در این است که در این پارک بازیهای متنوع تری نسبت به پارکهای آبی دیگر در شهر دارد. از جمله این بازی ها میتوان رودخانه خروشان و اسکی روی آب را نام برد. علاوه بر اینها، این پارک آبی دارای سرسرههای پیچی به طول 25 متر، سرسرههای سرعتی، سرسرههای رنگینکمان، سرسرههای آهسته، چاله فضایی، استخر موج است. در این پارک آبی امکاناتی نظیر رستوران، کافیشاپ و سینما سه بعدی هم جهت رفاه حال گردشگران فراهم گرددیه است.
پارک آبی ایرانیان در خراسان رضوی، قاسم آباد، بلوار حجاب، نبش حجاب واقع گردیده است.
4- موزه و منزل استاد مطهری
مجموعه موزه و منزل استاد مطهری در گذشته خانه باغی با مساحت حدود 3700 مترمربع را به خود اختصاص می داده است که از مجموع زیر بنای قدیمی آن تنها حدود 120 متر شامل دو اتاق، هال و پذیرایی و فضای بهار خواب بر جای مانده است. این مجموعه به عنوان مکان زندگی پربار استاد مطهری و محل نشو و نمای ایشان از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
امروزه این مکان به محلی برای نمایش آثار و یادگاریهای بجای مانده از آن شهید تبدیل گردیده است. در این موزه بیش از 100 جلد از آثار استاد مطهری در معرض دید عموم قرارگرفته است که علاوه بر آن می توان به لوازم شخصی و یادداشتهای استاد، تصاویر استاد در سنین مختلف به همراه والدین و دوستانشان اشاره نمود. موزه استاد مطهری در شهرستان فریمان واقع گردیده است.
5- کویر یونسی مشهد
کویر یونسی در فاصله 260 کیلومتری مشهد و 50 کیلومتری گناباد در شهر یونسی واقع شده است. این شهر از شمال به کاشمر، از شرق به تربت حیدریه، از جنوب به شهرستان گناباد و از غرب به فردوس محدود است. شهر یونسی دارای 36 آبادی با سکنه است و دارای جمعیت 3671 نفر میباشد (بر اساس اطلاعات اخذ شده از خانه بهداشت در سال 1390).
آب وهوای شهر یونسی به دلیل قرار گرفتن در حاشیه کویر و کوه های کم ارتفاع و دوری از دریا گرم و خشک است. اختلاف درجه ی حرارت روز و شب و اختلاف دمای ماهانه و سالانه در این شهر بسیار زیاد است.
6- شاندیز مشهد
شاندیز در فاصله 30 کیلومتری غرب مشهد و در حدود 13 کیلومتری طرقبه در مسیر راه مشهد به ابرده و زشک واقع شده است. شاندیز یکی از مناطق ییلاقی اطراف مشهد است و به صورت گردشگاهی مهم برای گردشگران، زائران و مردم مشهد درآمده است. از ویژگی های مهم این منطقه میتوان به وجود چشمه سارها و باغ های فراوان، رودخانه و چشم اندازهای بی بدیل طبیعی، فضای سرسبز و خرم، آب و هوای مطبوع و صنایع دستی بومی آن اشاره کرد.
7- طرقبه مشهد
طرقبه در 18 کیلومتری جنوب غربی مشهد و در مسیر راه جاغرق واقع شده است. این منطقه از شمال به کوه تخت رستم و از غرب به کوه های بینالود محدود میگردد. این منطقه در تابستان دارای آب و هوایی خنک و مطبوع است و قدیم الایام به عنوان تفریحگاه مورد توجه ساکنان و زائران مشهد بوده است. طرقبه دارای باغ های فراوان با میوه های متنوع و چشمه سارهای زیباست و رودخانهای خروشان از کنار آن گذر میکند.
8- رباط شرف مشهد
کاروانسرا یا رباط شرف از مهم ترین منزلگاههای راه قدیم مرو باستان به نیشابور در جاده ابریشم بوده است. این کاروانسرا در 60 كيلومتری جنوب شرقی سرخس و 6 کیلومتری روستای شورلق واقع گردیده است.
رباط شرف از آثار تاریخی استان خراسان رضوی است که برخی این بنا را آبگینه (منزلی میان سرخس و مزدوران) نامیدهاند. این بنا با پلان مستطیلی با طول و عرض 109 و 63 متر و 2 حیاط وسیع با فضاهای وسیع در گروه کاخ رباطها قرار میگیرد.
رباط شرف دارای معماری اصیل ایرانی است و طرحهای آجرچيني متنوع آهن در نمای ايوانها، طاقها، گنبدها و... آن را در زمرهی ارزشمندترين رباط های دوره سلجوقی قرار میدهد. به دلیل تنوع آجرهای بکار رفته در این اثر تاریخی، آن را موزه آجرکاری ایران نیز مینامند. معمار این بنا "محمد طرائقی سرخسی" است. کتیبههای موجود در رباط شرف نشانگر تاریخ ساخت آن است. تاریخ حک شده در این کتیبه در اوایل سده ششم هجری و سال 508 ه. ق است. این اثر تاریخی در تاریخ 21 خرداد 1321 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
9- منزل استاد کمال الملک
منزل استاد کمال الملک در روستای حسین آباد کمال در فاصله 6 کیلومتری جنوب شهر فیروزه واقع شده است. استاد کمال الملک در اواخر عمر خود این روستا را برای سکونت برگزید. وی پس از انتخاب ملک حسین آباد، در آنجا عمارتی ساخت که دارای 6 اتاق به ابعاد تقریبی 4×5 متر بوده و در قسمت شمال عمارت به داخل حیاط منزل راه داشته است. کمی بالاتر در قسمت شمال حیاط این عمارت، چندین باب خانه به عنوان مطبخ خانه و انبار احداث شده است. در قسمت جنوب عمارت نیز 2 باغ به مساحت تقریبی 10 هکتار احداث و در آن انواع درختان میوه از قبل هلو، زردآلو، انگور و ... کشت می شده است.
10- آبشار قره سو مشهد
آبشار قره سو در 10 کیلومتری غرب شهر کلات واقع گردیده است. دره قره سو منطقه ای کوهستانی است که به دلیل آب و هوای مطبوعش مکانی جذاب برای گردشگران بوجود آورده و آبشار دیدنی و زیبایی را در دل خویش جای داده است. در راه کوهستانی این منطقه بر روی دیواره های سنگی کوهها نردبان های فلزی نصب گردیده تا مسیر رفت و آمد به آبشار را برای گردشگران هموار سازد.