زنجان یکی از استان‌ های شمال غربی ایران است که از مناطق آذربایجانی ‌نشین محسوب میگردد. مرکز این استان، شهر زنجان است و با وسعت  22164 کیلومتر مربع دارای جمعیتی معادل 964601 نفر است که 51% کل کشور را تشکیل میدهد.
زنجان با 7 استان همجوار است که عبارتند از آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، همدان، کردستان، گیلان، قزوین و اردبیل. زبان مردم زنجان ترکی آذربایجانی، با لهجه زنجانی است و از لحاظ فرهنگی مانند سایر شهرهای آذربایجانی ‌نشین ایران به شمار می‌روند. زنجان دارای 7 شهرستان، 15 بخش، 14 شهر، 46 دهستان و 1208 آبادی است که از این تعداد 976 آبادی دارای سکنه و 232 آبادی خالی از سکنه است.
در ادامه این مطلب قصد داریم به معرفی برخی از جاذبه های گردشگری این استان بپردازیم.

1-    غار کتله خور زنجان
غار کتله خور در 140 کیلومتری جنوب غربی استان زنجان، در جنوب روستای گرماب از توابع شهرستان خدابنده قرار دارد. غار کتله خور در اصطلاح محلی به کل هور خور معروف است و یکی از زیباترین غارهای جهان است. دسترسی به . غار کتله خور از طریق دو جاده زنجان ـ سلطانیه و زنجان ـ بیجار امکان پذیر است.
غار کتله خور در دامنه جنوبی کوه "ساقیزلو" که بلندترین قله آن در حدود 2000 متر ارتفاع دارد، واقع شده است. نام این غار برگرفته از یک واژه فارسی باستان و به معنای جایگاه خورشید است. دهانه غار ابتدا به شکل طاق مثلثی و کوچکی بوده است که در حاشیه‌های آن را تراشیده و در فلزی بلندی به ارتفاع 5/1 متر بر روی آن قرار داده‌اند. زیبایی غار بیشتر به دلیل بافت‌های کلسیتی از جمله استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌های موجود در آن است که بیشتر در کنار دیوارها، دهلیزها و گذرگاه‌های آن دیده می‌شوند. در گذرگاه‌ های کم ارتفاع و تونل‌های فرعی بن بست این غار ، بلورهایی به شکل‌های گوناگون از کربنات ‌های دانه‌ای ریز و سوزنی، سقف و دیوارها را پوشانده‌اند و بطور پراکنده، در کف غار نیز دیده می‌شوند. در گذرگاه‌های بزرگ غار نیز ریزش مداوم آب، شکل‌های بسیار زیبایی از توده‌های کلسیتی گل کلمی در رنگ‌های گوناگونی پدید آورده است.
غار کتله خور متعلق به دوران دوم زمین‌شناسی است که در آخرین بررسی‌ عمر آن را 70 میلیون سال تخمین زده اند. این غار به لحاظ تنوع پدیده‌های شگفت اعماق زمین، از منحصر به فرد‌ترین غارهای ایران است.

2-    منطقه حفاظت شده سرخ‌آباد زنجان
منطقه سرخ‌آباد در زمینی زمینی به مساحت 100000 هكتار در شهرستان طارم قرار گرفته است. این منطقه حفاظت شده دارای 5 جامعه گیاهی شامل گون و بوته‌ها، فوربها وپهن برگها، درختان و درختچه‌ها، گندمیان و شبه گندمیان و بالشتكی‌ها است. علاوه بر گونه های ذکر شده تا کنون 4000 گونه گیاهی نیز در این منطقه شناسایی شده است.
در منطقه حفاظت شده سرخ‌آباد حیوانات وحشی و پرندگان گوناگونی نیز وجود دارند همچنین این منطقه دارای گونه های دوزیست و 6 گونه ماهی است. منطقه سرخ‌آباد با توجه به وسعت و پوشش گیاهی بی نظیرش به عنوان مهمترین زیست‌گاههای حیات وحش محسوب شده و یكی از غنی‌ترین مراكز جلب جهانگرد استان زنجان بشمار می‌آید.

3-    تپه صایین قلعه زنجان
تپه صایین قلعه با وسعت 40×60 و ارتفاع 4 متر، در داخل محوطه امام ‌زاده یحیی (ع) واقع شده است. قدمت این تپه تاریخی به هزاره اول پیش از میلاد باز میگردد و گمانه های موجود حاکی از این است که وسعت این تپه بیش تر از تپه امروزی بوده است. در طی حفاری های انجام شده قبرهای موجود در محوطه از زیست انسان ها در آنجا و در 3 دوره مشخص در این تپه حکایت دارد. طی بررسی ها و کشف آثار باستانی از این تپه، باستان شناسان از استقرار انسان ها در هزاره اول قبل از میلاد، قرن هشتم هجری قمری و آثار مربوط به دوره های جدید تر اسلامی خبر می دهند.

4-    گرمابه حاج داداش زنجان
گرمابه حاج داداش در بازار پایین شهر زنجان جای گرفته و در دوره قاجاریه ساخته شده است. این گرمابه که امروزه از آن بعنوان چایخانه سنتی استفاده می شود، دارای فضاهای هشتی، بینه، میان در، گرمخانه و خلوتی است. زیباترین بخش این بنا فضای بینه آن است که در آن طاق اصلی بر روی 4 ستون سنگی با سرستون های مکعبی و بدنه مارپیچی واقع شده است.
دسترسی به گرمابه حاج داداش از سوی بازار و از کوچه سید لر که حسینیه اعظم در آن قرار گرفته، امکان پذیر است.

5-    عمارت ذوالفقاری زنجان (کلاه فرنگی)
عمارت ذوالفقاری (کلاه فرنگی) توسط حسین قلی‌خان نظام العداله از سرداران جنگ هرات و از متمکنین و متنفذین ولایت خمسه ساخته شده است. این بنا در بخشی از بافت تاریخی شهر زنجان، در محله قدیمی "دالان آلتی" واقع شده است. عمارت ذوالفقاری تلفیقی از معماری غرب و آمیزه‌ای از سنت‌های هنری و تزیینی ایران در دهه‌های پایانی سدة چهاردهم هجری قمری است.
به لحاظ معماری این عمارت دارای معماری برونگرا است و تزیینات داخلی این بنا شامل قاب‌بندی‌های گچبری شده، طرح‌های لمبه‌کاری چوبی زیبا و متنوع سقف با نقش‌های هندسی یا تلفیقی از نقوش هندسی و گیاهی است. سطوح خارجی عمارت ذوالفقاری به صورت یک‌ پارچه مزین به انواع آجرچینی دوره قاجار است.

6-    موزه رختشوی ‌خانه زنجان
موزه رختشوی ‌خانه که در بنای تاریخی رختشوی‌خانه واقع شده است، در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی توسط علی اکبرتوفیقی، رئیس بلدیه‌ی شهر ساخته شد. هدف از ساخت این بنای عام المنفعه رختشوی خانه ای برای زنان بود که هدف تامین امنیت و آسایش زنان در یک مکان سرپوشیده بوده‌ است.
این بنا به لحاظ قدمت و نوع ساخت و کاربری بی‌نظیر آن در زنجان و به منظور حفاظت و انجام مرمت‌های لازم در سال 1371 شمسی از طرف شهرداری به سازمان میراث فرهنگی زنجان واگذار شد و از آن به بعد تحت حفاظت قوانین میراث فرهنگی قرار گرفت. در حال حاضر این بنای تاریخی به عنوان موزه‌ رختشوی‌خانه زنجان مورد استفاده قرار میگیرد. تالار و شاه ‌نشین موزه رختشوی ‌خانه زنجان تعدادی از مجسمه‌ها را در حالت‌های مختلف شستشو به معرض نمایش بازدیکنندگان می‌گذارد.

7-    موزه مردان نمکی زنجان
در زمستان سال 1372، معدن‌کاران نمک در هنگام خاکبرداری و استخراج نمک از معدن زیر تپه‌های مشرف به رودخانه مهرآباد در فاصله 1 کیلومتری جنوب روستای "حمزه لو"، با نیم‌ تنه یک جسد با ریش و موی بلند مواجه می‌شوند. طی این کشف مهم کاوش منطقه از تاریخ 6 بهمن ماه همان سال آغاز و منجر به کشف یک ساق پا درون چکمه چرمی میشود. کاوشگران در ادامه حفاری های این منطقه اشیایی نظیر سه قبضه چاقو، شئ نقره‌ای به نام گوش پاک کن، تکه‌های طناب چرمی، شلوارک، قلاب سنگ، چند تکه پارچه منقوش، گردو، تکه‌های سفال، سنگ ساب و خرده‌های استخوان نیز یافتند.
بررسی باستان‌شناسی نشان داد که این محل در دوران باستان مورد استفاده و استخراج قرار داشته است و تونل‌های متعددی در داخل آن نیز کنده شده است. بررسی‌های دقیق و انجام سال یابی کربن 14 روی نمونه‌های مختلف استخوان و پارچه قدمت این مجموعه در حدود 1700 سال پیش تخمین زده شده است.
به دلیل اهمیت ویژه این کشف تاریخی و به لحاظ حفظ این مجموعه ارزشمند، تمامی اشیا و اجساد کشف شده در فضایی مناسب در موزه مردان نمکی زنجان نگهداری می‌شوند و همه روزه مورد بازدید علاقمندان بسیاری قرار میگیرند.

8-    قلعه بهستان زنجان
قلعه بهستان در 1 کیلومتری جنوب شرق روستای "بهستان" در بخش "ماه ‌نشان" واقع شده است. بر اساس حفاری های علمی و سفال‌های به دست آمده از سده‌های پنجم و ششم هجری قمری در اطراف قلعه، می‌توان به طور تقریبی زمان ساخت و ساز قلعه را به سده‌های میانی دوره اسلامی نسبت داد.
قلعه بهستان که امروزه از آن تنها دو توده معماری صخره‌ای بزرگ به فاصله 100 متر از یکدیگر دیده می‌شود. بقایای توده بخش غربی به قلعه بهستان معروف است. در مجاورت این قلعه، روستایی متروک و کهن به همین نام قرار دارد و اکنون به "قیزلار قلعه" معروف است. در قسمت شمال و شمال شرقی مشرف به رودخانه قزل اوزن، پلکان‌هایی سنگی به صورت راهروها و دالان‌های باریکی در بدنه صخره‌ای تراشیده شده است که گفته میشود این پلکانها در مواقع خطر مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

9-    بنای گنبد سلطانیه زنجان
بنای گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه در 43 کیلومتری جاده زنجان به طرف شهر خدابنده واقع گردیده است. این بنا با ارتفاع 5/48 متر، سومین بنای گنبددار تاریخی در جهان است. بنای گنبد سلطانیه در دوره ایلخانان مغول بدستور سلطان محمد خدابنده (الجایتو) به عنوان آرمگاه وی ساخته شده است. ساخت این بنا 9 سال (از سال 704 هجری الی 713 هجری) بطول انجامیده است. . این بنا بعنوان پنجمین بنای تاریخی مهم در کشور به شمار می رود. بنای گنبد سلطانیه عظیم ترین بنای گنبد دار در ایران و سومین بنای گنبدی پس از کلیسای سانتاماریا در ایتالیا و مسجد ایاصوفیا در ترکیه است.

10-    کوشک معین زنجان
کوشک معین در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی توسط "معین‌النجار" ساخته شده است. کوشک معین در میان مزرعه‌ها و باغ‌‌های جنوب غرب شهر زنجان واقع شده است. از ویژگی های مهم این بنا میتوان به سبک نوین تزیین شیروانی، ناودانی، دودکش‌ها، لمبه‌کوبی سقف، ستون‌های آزاد با تزیینات معقلی اشاره کرد. حوض سنگی زیبای مستطیل شکل با آب ‌نماهای کروی که در اطراف آن سکوهای حجاری شده‌ای قرار دارد، از دیگر ویژگی‌ برجسته معماری و تزیینات کوشک معین است.