استان قم در در مرکز این کشور ایران،در جنوب استان تهران، شمال استان اصفهان، شرق استان مرکزی و غرب استان سمنان واقع شده است. استان قم با مرکزیت شهر قم در یک منطقهٔ خشک و نیمهخشک واقع شده است و آب و هوای گرم و خشک دارد. مناطق شرقی، مرکزی و شمالی استان قم پوشیده از بیابانهای وسیع است که بزرگترین آنها دشت مسیله است و همچنین جنوب و غرب قم پوشیده از کوههای مرتفع است و آب و هوای معتدل دارد. پس از استان البرز قم کوچک ترین استان ایران است. شهرهای قم، دستجرد، پردیسان و سلفچگان مهمترین شهرهای استان قم به شمار میروند.
برخی از پژوهشگران تاریخی بنای اولیهٔ استان قم را به اسکندر، بهرام گور، طهمورث، لهراسب، قباد ساسانی، یزدگرد سوم و چند تن دیگر، نسبت دادهاند و در این مورد اختلاف نظر وجود دارد. بخش وسیعی از این استان دارای آثار تمدن قدیمی قمرود است و عناصری را از روزهای اولیهٔ حضور تمدن در خود حفظ کرده است. اولین نیایشگاههای باستانی در فلات ایران در استان قم ساخته شدهاند. طبق نتایج جدید باستان شناسی قدمت قم به بیش از ۷۰۰۰ سال پیش تخمین زده شده است.
در ادامه قصد داریم به معرفی برخی از جاذبه های مذهبی و تاریخی این استان بپردازیم.
1- حرم حضرت معصومه (س) قم
استان قم یکی از مقاصد اصلی گردشگری مذهبی در کشور ایران است که سالانه پذیرای میلیونها زائر و گردشگر است. حرم حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران ار مهمترین مکانهای مذهبی این استان شناخته میشوند. شهر قم که به عنوان مهمترین پایگاه مذهبی در جهان تشیع و همچنین دومین مرکز زیارتی ایران پس از مشهد شناخته میشود.
2- دریاچه نمک قم
دریاچه نمک قم در واقع بخشی از کویر نمک ایران است که در شرق استان قم قرار دارد. این دریاچه در فصل تابستان به جای آب ، ورقه های نمک در آن دیده میشود و تنها در فصل زمستان دارای آب است. در هنگام طلوع و غروب خورشید، شکل هندسی نمک های پف کرده در دریاچه، مناظر دیدنی و زیبایی را برای بازدیدکنندگان به تصویر می کشد.
3- دریاچه حوض سلطان قم
دریاچه حوض سلطان قم در حاشیه بزرگراه قم- تهران و شمال استان قم قرار دارد. دریاچه حوض سلطان با مساحتی حدود 330 کیلومتر مربع، شامل دو چاله جدا از هم به نام "حوض سلطان" و "حوض مرده" است که آنها را بیشتر حوض سلطان می نامند.
دریاچه حوض سلطان بعد از اسلام تا حدود قرن 19 میلادی دوره های خشک و مرطوب فراوانی را گذرانده است و در نهایت با توجه به تغییرات مجرای رود مسیله یا رود شور، به صورت دریاچه و باتلاق درآمده است.
آبهایی که به این دریاچه می ریزد دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی، بی نهایت شور است و قابل آشامیدن نیست.
4- بیت حضرت امام خمینی (ره)
این بنا که تاریخ ساخت آن به اوایل سده حاضر باز می گردد، در حدود سال 1335 شمسی توسط حضرت امام خمینی (ره) خریداری و تا سال 1343 توسط معظم له مورد استفاده بوده است. این بنا ساختمانی دو طبقه و بسیار ساده ای است كه از زیر زمین و طبقه همكف تشكیل شده است. حیاط این بنا در قسمت جنوبی قرار گرفته و در شمال ، شرق و غرب آن فضاهایی سرپوشیده قرار دارد. وجود پلكان میانی در این ساختمان بنا را به دو بخش بیرونی از سمت شرق و اندرونی در سمت غرب تقسیم می كند. . تالار سمت شرق ساختمان در گذشته محل سخنرانی حضرت امام (ره) بوده است. این بنا در خيابان معلم، محله يخچال واقع شده است.
5- مقابر باغ گنبد سبز قم
مقابر باغ گنبد سبز شامل مقبره های امرای "خاندان علی صفی" فرمانروایان مستقل در قم، در قرن هشتم هجری قمری است. مقابر باغ گنبد سبز شامل بخش های زیر است.
- برج مقبره "خواجه اصیل الدین" مدفن دو تن از امرای خاندان صفی در تاریخ 761 هجری قمری
- برج مقبره "خواجه علی صفی" مدفن سه تن از امرای خاندان صفی در تاریخ 792 هجری قمری
- برج مقبره شمالی متعلق به اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری قمری
6- کوه پلنگابی قم (پلنگ آبی)
کوه پلنگابی در 48 کیلومتری جنوب باختری قم و در 8 کیلومتری جنوب باختری روستای کرمجگان واقع شده است. کوه پلنگابی که 3154 متر ارتفاع دارد از شمال به مامو و از خاور به ارتفاعات غلیق متصل می شود. این کوه سرچشمه رودخانه های راونج، دره باغ و ازنا است.
7- غار کهک قم
غار کهک یکی از آثار طبیعی و باستانی استان قم به شمار می رود که در 30 کیلومتری جنوب شهر قم واقع شده است. دهانه این غار در ارتفاع ۱۹۵۰ متری از سطح دریا قرار دارد و به شکل دایرهای به قطر ۷۰ سانتی متر است. دهانه غار کهک بالای دیوارهای به ارتفاع ۸ متر واقع شده است که برای ورود به غار بایستی حدود ۸ متر اولیه را با طناب به پایین رفت. این غار از تعدادی سکوی بزرگ متوالی تشکیل شده که هر کدام به وسیله یک پرتگاه ۱۰ تا ۲۰ متری از یکدیگر جدا شده اند. نکته ی قابل توجهی که در پیمایش به این غار حائز اهمیت است، وجود دو چاه عمیق در نیمه نخست مسیر راهپیمایی است که در صورت عدم مهارت و بی دقتی، احتمال سقوط به داخل آنها وجود دارد. مسیر بازدید از غار به دلیل وجود لایهای از خاک رس، مرطوب و لغزنده است.
8- مدرسه فیضیه قم
یكی از مشهورترین حوزه های علوم دینی جهان مدرسه فیضیه قم است. این مدرسه از نیمه نخست سده سیزدهم هجری قمری جایگزین مدرسه آستانه شد و از میانه سده ششم هجری قمری وجود داشت و در عصر صفوی تجدید بنا شد. در طول تاریخ در مدرسه فیضیه قم طلاب زیادی ساكن بوده اند. بنای مدرسه فیضیه قم دارای چهار ایوان است و در دو طبقه با 40 حجره تحتانی (متعلق به عصر قاجار) و 40 حجره فوقانی (متعلق به قرن چهاردهم هجری قمری) به اهتمام آیت الله حائری یزدی بنا شد. قدیمی ترین قسمت این مدرسه، ایوان جنوبی آن است که در تاریخ 929 هجری قمری مزین به کاشی کاری های زیبای معرق متعلق به عصر صفوی شده است.
9- کاروانسرای قلعه سنگی
کاروانسرای قلعه سنگی در کیلومتر 35 جاده ری- قم ساخته شده است و تا سال 1883 میلادی مورد استفاده بوده و به همین دلیل به دلیل بازسازی های پی در پی سالم باقی مانده است. بدلیل کشف چند سکه مغولی از سدههای 7 و 8 هجری قمری، احتمال می رود بانی این کاروانسرا غازان خان باشد و حتی تاریخ ساخت کاروانسرا مقدم بر حکومت پادشاه مغول باشد. پژوهشگران تاریخی قدمت این کاروانسرا را به اواخر دوران سلجوقی نسبت داده اند. کاروانسرای قلعه سنگی را دیواری به ضخامت دو تا سه متر احاطه کرده و برج های متعددی آن را حمایت می کند.
10- قلعه گلی قم
پس از عبور از آبادی محمد آباد كاج در پای اولین تپه های آهكی به طرف شمال شرقی، آثار قلعه تاریخی و مخروبه مانندی مشاهده می شود که به آن قلعه گلی میگویند. طبق نظر پژوهشگران تاریخ ساخت این بنا مربوط به دوره پیش از اسلام (سلسله اشكانی) است. خرابه های این قلعه شامل یك دیوار بلند از خشت های ضخیم است که وسط آن بناهایی چند طبقه ساخته بودند. در برج ها و پی های سنگی، ورقه های آهكی برای استحكام بناها به كار رفته است. در اطراف قلعه گلی بقایای ظروف شكسته و كاشی های لعاب دار فراوانی کشف شده است.