در استان خراسان جنوبی، در شمال شهر طبس و نزدیک روستای ازمیغان، در امتداد خروجی یک قنات، محلی موسوم به کال جنی وجود دارد. کال در واقع اصطلاحی است محلی به معنای دره یا مسیر ایجاد شده به وسیله سیلاب ها و جریان آب. این محل در موقعیت جغرافیایی ۳۳° ۴۹′ ۲۴٫۷۷″ N 56° ۵۰′ ۴٫۲۳″ E واقع شده است.

این دره زیبا دارای دیواره هایی بلند و ترسناک است که ورود به آن را کمی خطرناک می کند. دره زیبا و حیرت انگیز جنی محلی است که بومیان قدیم معتقد بودند که ارواح و اجنه در آن زندگی می کنند.

دره کال جنی دارای تونل ها و خانه هایی با نام خانه گبرها است که برای سکنی گزیدن زرتشتیان در زمان های دور ساخته شده است که از دیگر جذابیت های این دره زیبا محسوب می شود. مسیر دسترسی به این حفره ها بسیار دشوار است. در مسیر این حفره ها تونل هایی دیده می شد که احتمالا راه های ارتباطی آنها با هم بوده است .برای وارد شدن به بخش پایینی و کف کال جنی حتما نیاز به یک راه بلد بومی است، تا بتواند به شما در یافتن مسیر درست کمک نماید.

تحقیقات و یافته های تاریخ شناسان حکایت از آن دارد که این سازه ها در داخل دره در دوره ساسانیان ایجاد شده اند.

پس از جدا شدن از جاده آسفالت و دو راهی استخر شاعر در با عبور از مسیری در حدود ۵ کیلومتر، جاده خاکی به محل اصلی دره خواهم رسید. در این قسمت مسیر دره کال جنی مشخص می شود. برای ورود به این دره دو مسیر متفاوت وجود دارد. یکی از مسیر ها از بخش انتهایی جاده خاکی که بخش ابتدایی دره است و با کوه اتصال دارد. ورودی دوم نیز در بخش میانی جاده می باشد که از میان یک شکاف امکان دسترسی به دره را فراهم می کند. توصیه ما به شما استفاده از ورودی اول می باشد. این ورودی هم امنیت و زیبایی را در کنار هم برایتان به ارمغان خواهد آورد. از محل اتصال این دره به کوه یک چشمه آب روان جریان دارد که باعث سرسبزی و رویش درختان و گیاهان بسیاری در منطقه شده است. درختان نخل خود رو نیز در این مکان قال مشاهده هستند.

در طول این دره به سبب وجود باد و ایجاد فرسایش، پستی و بلندی های بی نظیر و زیبایی خلق شده است.در صورتی که تمایل دارید چشم انداز های زیبا و بکر طبیعی را رویت نمایید کافی است مسیر آب را دنبال نمایید. در مسیر های مختلف دره شاهد نیزار ها و درختان نخل هستیم. بخش هایی از این دره به شکل u و بخشی دیگر به شکل V می باشد.

در بخش هایی از دره شاهد جمع شدن آب به شکل حوضچه های کوچک و بزرگ هستیم. که در فصل گرم تابستان به بازدید کنندگان این امکان را می ده مه تنی به آب زده و در آن شنا کنند و بالاخره در محلی این آب بوسیله راه آب و تونلهایی که توسط اهالی روستاهای پایین این منطقه ایجاد شده به داخل قنات هدایت می شود.با ادامه دادن مسیر دره می توانید شاهد آبشارهای کوچک محلی باشید که در اصطلاح محلی شلن (sholan) نامیده می شود. در این بخش از رودخانه به سبب افزایش فرسایش آب می توانید شاهد فراز و فرود ها نقوش بسیار زیبایی در کف و دیواره های دره باشید. با گذشت از این محل دیگر دره خشک و بی آب است زیرا تمامی آب های وارد شده به رودخانه در بخش پیشین به داخل قنات ها جاری گردیده و دره از وجود آن بی نصیب مانده است. اگر کمی دیگر در میانه دره به مسیر خود ادامه دهید با حفره هایی در دیواره های کال مواجه خواهیم شد. ابتدا به نظر می رسد این حفره ها ساخته طبیعت و فرسایش های خاک هستند. اما در صورتی که با دقت آنها را بررسی نمایید خواهید دانست که این سازه ها تماما ساخت بشر هستند.

در ارتفاع ۲ متری از سطح زمین کال جنی چاه ورودی قرار دارد که با کمک یک همراه می توان به درون آن رفت و سپس از این چاه که حدود ۷-۸ متر ارتفاع دارد و بوسیله جای دست ها و حفرات بدنه آن بالا می رویم و به تالاری بر می خوریم. در دو طرف این تالار دو دالان قرار دارد و هر کدام از تالار ها شامل چندین اتاق است. همه این ها بوسیله بشر و در دل دیواره این دره عجیب پدید آمده است.

هنوز می توان رد تیشه معماران آن را بر در و دیوار اتاقک ها مشاهده نمود. طبق نظر کارشناس سازمان میراث فرهنگی تاریخ ساخت این مکان به دوره ساسانیان بر می گردد و به نظر می رسد محل چله نشینی یکتا پرستان بوده است.

با ادامه مسیر دره کال جنی باز هم شاهد چنین ساخت هایی خواهیم بود که بر اثر فرسایش سیلاب های موسمی، چاه و محل دسترسی از پایین دره به اتاقک های آن از بین رفته و دسترسی به آن را از راه پایین دره غیر ممکن کرده است. تنها بازدید از این تالار دوم در سال ۱۳۸۰ و به وسیله یک مربی صخره نوردی انجام گرفته است. وی با ورود به داخل این تالار بیان نموده است که ساختار این سازه دقیقا قرینه سازه دیگر میباشد.